Yer tutucular ve Hasta Memnuniyeti Üzerine Bir Çalışma

Özet

Süt azılarının erken kaybıyla oluşan boşluğun komşu dişler tarafından kapanmasını önleyen apareylerdir.

Çalışmanın amacı yer tutucu endikasyonu konulan ve çeşitli tipte yer tutucu uygulanan çocuk hastalarda hasta memnuniyetinin değerelndirilmesidir. İstanbul üniversitesi Diş hekimliği fakültesi Pedodonti anabilim Dalı kliniklerine başvuran yaşları 8–10 arasında değişen, 15 hasta hazırlanan bir anket formu doğrultusunda ebeveynlerin de yardımıyla sorgulanmıştır.

 

Giriş

Yer tutucular

 

Erken diş kaybı durumlarında var olan yerlerin korunarak sürekli dişlerin kaviste düzgün biçimde yerleşebilmelerini sağlamak için kullanılan apareylerdir (8, 18).

Arka bölgedeki süt dişi kayıplarında, ikinci süt azısı, birinci büyük azı dişinin sürmesinden, önce ya da sonra, erken kaybedildiğinde sürekli azıların meziale hareketine yol açarak ark uzunluğunda bazı kayıplar yaratacaktır. Normal bir ark uzunluğuna sahip ve süt azısını kaybeden bir çocukta boşluğun korunması esastır. Mutlaka boşluk kazanılarak yer tutucu yapılmalıdır (13, 17).

Kalıcı dişlerdeki çapraşıklığı minimuma indirir. Ancak kötü ağız hijyenine sahip ve yüksek çürük riski taşıyan çocuklarda uygun bir tedavi seçeneği oluşturmaz (17).

 

Yer tutucularda aranılacak özellikler:

 

·          Mesio distal yönde çekim boşluğunu tamamen doldurmalıdır.

·          Antagonist dişlerin uzamasını önlemelidir.

·          Çekim boşluğunu dolduracak olan sürekli dişin sürmesini engellememelidir.

·          Birden fazla süt dişi çekilmişse, çiğneme fonksiyonuna katkıda bulunmalıdır

·          Dayanak noktası olan dişlerin fizyolojik migrasyonunu engellememelidir.

·          Diş çekiminden hemen sonra, komşu dişler çekim boşluğuna ilerlemeye başlamadan yapılmalıdır ( 3, 6, 10, 11, 13, 15).

 

Yer tutucu tipleri

 

A-     Sabit yer tutucular

·         Bant ve looplar

·         Lingual ark

                        — transpalaten ark

                        — nance apareyi

·          Distal shoe

·          Fiber yer tutucular

      B- Hareketli yer tutucular

 

 

A-     Sabit yer tutucular

Sürekli takılmaları ve kullanım açısından hasta kooperasyonu gerektirmemeleri önemli bir avantajdır.

Çürük riski yüksek çocuklarda bandın geldiği dişin ya da bitişik dişin çürük riski artacaktır. Bant ve loop şeklindeki apareyler tipik olarak tek taraflı kayıplarda kullanılırlar (12, 16).

 

Sabit Yer Tutucu Endikasyonları:

—Birinci süt azısının kaybı (sürekli birinci büyük azı sürmeden önce veya sürdükten sonra)

—Sürekli kesici dişlerin sürmesinden önce çift taraflı süt azısının kaybı durumunda

 

Fiber yer tutucular

Günümüz teknolojisi kompozit resin ile güçlendirilmiş fiberglass materyalini yer tutucu yapımında kullanabilme şansını vermektedir. Bu materyal bant ve loop tipi sabit yer tutucuların yerine ideal bir alternatif olabilir (9, 17).

 

Fiber Yer Tutucuların Avantajları

— Tek seansta uygulanabilirler

— Periodontal sorunlara neden olmazlar

— Metal alerjisi olan kişilerde rahatlıkla kullanılabilirle

— Daha az yer kaplar, daha doğal hissedilebilirler

— Laboratuvar işlemleri ortadan kalkar

 

B-Hareketli yer tutucular

·          Bir segmentte çok diş kaybı olduğunda kullanılırlar.

·          Hem diş eksikliğini hem de okluzal fonksiyonu tamamlar.

·          Sadece akşamları takılarak boşluğu koruyabilir ve sürekli azıların meziyale hareketini engeller.

·          Sadece akşam kullanılması hasta tarafından kaybedilme ve kırılma olasılığını arttırır.

·          Aparey yatmadan önce yıkanarak hemen takılmalı, takılmadığı durumlarda yıkanarak güvenli bir yerde saklanmalıdır (3).

 

         Hareketli Apareylerin Dezavantajları

·          Çürük oluşturma riski yüksektir.

·          Doku zedelenmesi oluşabilir

·          Hiperplazi oluşturma

·          Destek dişlerde kapanış ilişkilerinin değişmesi

·          Uzun süreli ve kontrolsüz kullanımları sonucunda kanin ve küçük azılar daha vestibülde konumlanabilirler (9, 10).

·           

 

Yer tutucunun bakımı ve korunması

 

Yapışkan gıdalardan ve çiklet çiğnemekten kaçınılmalıdır

Dil ve parmaklarla yer tutucu itilip bükülmemelidir.

Düzenli ip ve fırça kullanılarak temiz tutulmalıdır

6 ayda bir mutlaka kontrole gidilmelidir.

 

Gereç ve yöntem

Bu çalışmada İstanbul Üniversitesi Diş hekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı’na başvuran yaşları 8–10 arasında değişen 8 kız ve 7 erkek hasta, hazırlanan bir anket formu doğrultusunda ebeveynlerinin de yardımıyla sorgulanmıştır.

Bu çalışmada yer alan 15 hastanın hastanın 10’una sabit, 4’üne hareketli ve 1’ine de fiber yer tutucu uygulanmıştır. Gruplara ayrılan yer tutucu uygulanan çocukların sayılarının çok farklı olması istatistiksel açıdan karşılaştırılamamalarına neden olmuştur. Öncelikle hastalarla ilgili yaş, cinsiyet, kardeş sayıları gibi bilgiler edinilerek çalışmaya katılan ebeveynlerin yaş ve eğitim durumlarıyla birlikte kaydedildi. Hastanın mevcut diş kayıpları değerlendirilerek hangi tip yer tutucunun nerelere uygulanacağı belirlendi ve uygulama sonrasında sorgulamak için randevu verildi.

Yer tutucu kullanımına ilişkin sorular her hastada belli bir form kullanılarak gerçekleştirildi.

 

Bulgular

 

                              Çalışmamıza katılan hastaların ‘’sizce yer tutucu yapılması mutlaka gerekli mi?’’ sorusuna  % 60 gerekli, % 6’sı gereksiz, % 20’si de fikrim yok diye cevap vermişlerdir (Grafik 1).

 

Çalışmamıza katılan hastaların’’ sizce diş kayıplarının nedenleri neler olabilir? Sorusunu %60’ı yetersiz ağız hijyeni, % 40’ı da aşırı çürükler olarak yanıtladıkları görülmüştür (Grafik 2).

 

Çalışmaya katılan hastaların ‘’kullandığınız yer tutucunun olumsuz tarafı/ tarafları nedir? Sorusunu hareketli yer tutucu kullanan hastaların % 25’i yemek yerken çıkması, sabit yer tutucu kullanan hastaların ise sadece % 9’u metal olması diye yanıtlamışlardır. Geriye kalan katılımcılar olumsuz bir taraf olmadığını bildirmişlerdir.

 

Çalışmaya katılan hastaların ‘’çocuğunuz yer tutucusunu çıkartmaya çalışıyor mu sorusuna % 73 hayır, % 9 evet olarak cevapladıkları görülmüştür.

 

Çalışmaya katılan hastaların ebeveynlerine ‘’çocuğunuzun diş sağlığı ve yer tutucu ile ilgili bilgi aldınız mı’’sorusunu %80 Evet, %20 hayır olarak yanıtlamışlardır (Grafik 3).

 

Çalışmaya katılan hastaların ‘’yer tutucu kullanırken nelere dikkat etmeniz gerektiği konusunda bilgilendirildiniz mi?’’ sorusuna verdikleri cevaplar %60 evet, % 40 hayır olarak belirlenmiştir.

 

                            Tartışma   Erken süt dişi kayıplarına bağlı olarak ileride ortaya çıkabilecek ortodontik sorunların önlenmesi için gerekli olan apareylere yer tutucu denilmektedir. Erken diş kayıplarının çürük ya da travma gibi pek çok nedeni olabilir. Bu çalışmada da ailelere diş kayıplarının nedenlerinin neler olabileceği sorulmuş, %60’ı yetersiz ağız hijyeninin , % 40’ı da aşırı çürüklerin neden olabileceğini ifade etmişlerdir (9, 11).

 

Yer tutucular erken diş kayıpları nedeniyle ark uzunluğunun bozulmadan kalmasına, karşıt dişin normalden fazla uzamasını ve orta hattın kaymasını engeller. Tek taraflı çiğneme oluşmasını engelleyerek doğru dil hareketlerinin sürekliliğini sağlar. Bu nedenle yer tutucu uygulamaları gerekli ve koruyucu tedaviler arasında yer alırlar. Bu çalışmaya katılan ailelerin de yarıdan fazlası (% 60,6’sı) yer tutucuları gerekli bulduklarını ifade etmişlerdir (17,18).

 

Hareketli apareylerin uzun süreli kullanımında çeşitli zorluklarla karşılaşılmaktadır. Yoğun hasta kooperasyonu gerektirirler. Bu tip apareylerin hasta tarafında kaybedilme ve kırılabilme olasılığı yüksektir. Foster yaptığı bir çalışmasında doğru planlanmış sabit yer tutucuların hareketli yer tutuculardan daha fazla tercih edildiğini bildirmiştir. Bu çalışmaya katılanların da % 69’u sabit yer tutucu %25’i hareketli yer tutucu, % 6’sı da kompozit esaslı yer tutucu kullanmaktadır. Hareketli yer tutucu kullanan katılımcıların % 25’i yemek yerken çıkma şikâyeti bildirirken, sabit yer tutucu kullananların %91’i hiçbir olumsuzluk olmadığını bildirmişlerdir (5,12).

 

                              Artun ve Marstrander tarafından yapılan bir çalışmada yer tutucu uygulanan tüm hastalara oral hijyen eğitimi verildiği bildirilmiştir. Kırzıoğlu ve Ertürk yaptıkları bir çalışmada tüm hastaların apareyler uygulanmadan önce oral hijyen eğitimi aldıklarını ifade etmişlerdir. Şimşek ve arkadaşları yaptıkları bir çalışmada sabit yer tutucu uygulanacak hastalara oral hijyen eğitimi verilmesine rağmen destek dişlerde plak birikimi gözlendiğini bildirmişlerdir. Bu çalışmaya katılan hastaların %67’si hekimin kendisini yer tutucu kullanımı ile ilgili olarak bilgilendirdiğini söylemiştir (7,17).

 

Sonuçlar

 

Katılımcıların % 67’si yer tutucu kullanımı konusunda yeterince bilgilendirildiklerini düşünmektedir.

Çalışmaya katılanların yarısından fazlası yetersiz ağız hijyenini diş kayıplarının nedeni olarak gördüğünü bildirmiştir.

Katılımcılardan hareketli yer tutucu kullananlar %25 oranında yemek yerken çıkmasından şikâyetçiyken, sabit yer tutucu kullananların sadece %9’u yer tutucunun metal olmasını olumsuzluk olarak nitelendirmişlerdir.

Sabit yer tutucu kullanan katılımcıların sadece % 9’u yer tutucularını çıkartmaya çalıştıklarını % 33’ü de yer tutucunun takılması sürecinde psikolojilerinin kötü etkilendiğini belirtmişlerdir.

Bu çalışmanın sonucunda diş hekimi hasta ve ebeveynlerine, yeterince bilgilendirme yaptığı takdirde, yer tutucuların hasta memnuniyeti sağlama açısından tatmin edici sonuçlar verdiği söylenebilir.

 

 

Dt. Amjad Asi*, Prof.Dr. Gamze Aren**, Dt. Didem Öner Özdaş***

 

*Stajer Diş hekimi

**İ.Ü.Diş hekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı

*** İ.Ü.Diş hekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi

İletişim adresi: [email protected]

 

 

Kaynaklar

1.       Artun J, Marserander PB, Clinical efficiency of two different types of direct bonded space maintainers. J Dent Child.1983;50:197–204.

2.       Brill WA. The distal shoe space maintainer chairside fabrication and clinical performance. Pediatr Dent.2002;24(6):561–5.                              

3.       Daly D, Walker PO. Space maintanance in the primary and early mixed dentition. Pediatr Dent.1994;16(5):260–1.

4.       Ferdianakis K, Laskou M, Spyrou L. Lingual arch appliance fabrication i n the dental ofiice. J. Clin. Pediatr Dent.1998;22(4):277–80.

5.       Foster TD. Dental factors affecting occlusal development A. Textbook of Orthodontics London: Blackwell;1990:129- 46.

6.        http: //dent.ege.edu.tr/hast-bilg.htm 20.4.2006

7.        Kargul B, Caglar E, Kabalay U. Glassfiber-reinforced compozite resin as fixed space maintainer children: 12 month clinical follow up. J. Dent. Child. 2005;72(3):109–12.

8.        Kargul B, Caglar E, Tanboga I. Dental trauma in Turkish children, İstanbul. Dent travmatol.2003;1 9( 2):72 -5.

9.        Kırzıoğlu Z, Erturk S. M. Success of reinforced fiber material space maintainers J. Dent. Child. 2004;7I (2):158–62.

10.   Liegeois F, Lime M. Modified bonded bridge space maintainer J. Clin. Pediatr Dent.I 999; 23( 4):281-4.

11.   Lindemayer RG, Glavich GG. Space mainteiner for the loss of a permanent molar in a patient: report of case. ADSC J.Dent. Child. 1996;63(3):213–5.

12.   Mc DonaldRE, Avery DR. Dentistry for the child and adolencent. CV Mosby Co. St. Louis, Missouri, 1978

13.    Qudemiat MA, Fayle SA. The longevicy of space maintainers: A retrospective study. Pediatr Dent. 1998;20,2 67- 72.

14.    Qudemiat M A, Fayle SA. The use of space mainteiners at a UK pediatric Dentistry department J Dent. Child. 1999;383–6.

15.   Rayab L D. Clinical performance and survival of space maintainers: period of 5 years.

16.   Santas V L, Ameida M A, Mello HS, et al. Direct bonded space maintainers.

ClinPediatr Dent.1993;17: 221–5.

 

17.   Simsek S, Yilmaz Y, Gurbuz T.clinical evaluation of simple fixed space maintainer s bonded with flow compozite resin. J Dent Child.2004;71(2):163–8

18 . www.cresdenal.com.2I.4. 2006