Gebelik, üç trimestere ayrılır. Her bir trimestr üç ayı kapsar. İlk trimestr, spontan abortuslar yönünden risklidir. Nedeni anlaşılamamakla birlikte, stress, enfeksiyon özellikle tedavi edilmemiş kronik üriner enfeksiyonlar sorumlu tutulmakla beraber, fetustaki anomalilerinde düşük nedeni olabileceği bilinmektedir. İlaç kullanımı yönünden de en riskli dönemdir. Çünkü plasenta, ilaçların pasif diffüzyonla geçişine müsait olduğu için, fetüste teratojenik etki görülmesi yüksektir. Birinci trimestrenin bitiminden sonra, 4. ay ile birlikte organogenezisin büyük bir bölümü tamamlanmaktadır. Gebelikte zorunlu tedavilerin endo0dontik ve cerrahi uygulamaların ikinci trimesterde yapılması daha uygundur.
Üçüncü trimester, diş tedavileri açısından riskli bir dönemdir, çünkü bu dönemde annenin psikolojisi değişmiş olabilir, anksiyete durumu yükselebilir, bel ağrısı, dispne, bacaklarda kramplar gibi fiziki koşullarda zorlanmış olabilir. Preeklampsi ve eklampsi tablosu olaya eklenebilir. Malign hipertansiyonla birlikte, ensefalopati, koma hali gelişebilir. Bu durumda gebelik sonlandırılır. Gebelikte, annede kardiak output ve bazal metabolizmada artış, oksijen gereksinimi ve respirasyon oranının artmasına neden olmaktadır. Taşikardi ve üfürüm rastlanan fizyolojik bulgulardır. Aldesteron ve ostrojene bağlı olarak dokularda fazla sıvı tutulumunun sonucunda eritrosit yapımı hızlanır. Fetus hematopoezi için anne %60 oranında daha fazla demire gereksinim duymakta ve yeterli demiri almayan annelerde anemi tablosu görülmektedir.Ailesinde genetik hastalığı olan ve 30 yaşın üzerinde olan gebelikte, ikinci trimestrenin başnda amniosentez yapılarak, anomali oup olmadığı kontrol edilmelidir.
Gebelikte ağız kavitesindeki değişlikler
Resim 1 Gebelik tümörü
Gebelikte ağızda görülen değişiklikler, artan damarlaşma ve doku metabolizmasında değişikliklere bağlı olarak gelişen peridontal dokuların lokal faktörlere aşırı derecede yanıt vermesiyle ilişkilidir. Gebe kadınlarda, gebelik gingivitisi adı verilen durum, aslında gebelik öncesinde dişetlerinde mevcut inflamasyonun şiddetlenmesi sonucu oluşmaktadır. Sık olarak alt ve üst ön dişler bölgesi, özellikle marjinal dişeti ve papiller etkilenir. Yüzey parlaktır, yumuşak frajil bir görüntüyle birlikte kanamaya eğilim fazladır. Gebelik tümörü ise, marjinal dişetine göre daha hassas papillerde gelişen tümör benzeri kitle olarak bilinir (Resim 1).
Neoplazma değildir, pyojenik granülom, fibrohemanjiom veya anjiogranülosum olarak da adlandırılır. Lezyon gebelik sırasında alınırsa, nüks edebilir. İşlem görmeyen lezyonlar ise, doğumdan sonra küçülebilmektedir.
Artmış östrojen miktarının; kronik irritasyonlara karşı olan yanıtı, vasküler proliferasyonu artırarak yaptığı bilinmektedir. Bu nedenle gebelik tümörünün etyolojisinde, kronik irritasyonun yanında, artmış hormonlarda rol oynar. Gebelik tümörü oklüzyonda sorun yaratmıyorsa, üzeri ülsere olmamışsa ağrısızdır. Ancak üzeri ülsere olmuşsa, vaskülarize lezyon olduğundan dolayı kanamaya eğilim gösterebilir.
Gebelikte, fetus üzerinde oluşabilecek teratojenik etki dolayısı ile ilaç kullanımı önemlidir. İlaçlar, fetüste oluşturdukları risk oranlarına göre A, B, C, D ve X olmak üzere 5 bölüme ayrılmıştır. A grubundaki ilaçlar,
gebeliğin her döneminde kullanılan, hem insan, hem de fetüste hiçbir risk oluşturmayan en güvenli ilaç grubudur. Ancak bu grubun dişhekimliğinde kullanılan alanı yoktur. Bu grubundaki ilaçlar, hayvanlarda riskli olduğu görülmesine karşın, insanda güvenli sonuç veren ilaçlardır. Hayvan ve insan deneylerinde güvenli sonuç aralığı olmayan ilaçlar ise C kategorisine girmektedir. D ve X grubundaki ilaçlar insanlarda gebelikte kesinlikle kullanımı kontrendike olan ilaçlardır. Streptomisin, tetrasiklin ve kloramfenikol kesinlikle gebelikte kullanımı kontrendikedir. Tetrasiklin gebeliğin 4. ayından sonra verildiğinde diş taslaklarında, kemiklerde şellat oluşumuna neden olarak, hipoplazi yaratmaktadırlar. Gebeliğin son aylarında kullanımı ise sürekli dişleri etkilemektedir. Streptomisin, fetusta 8. kafa çiftinde hasar oluşturmaktadır. Kloramfenikol gri bebek sendromu olarak bilinen protein sentezinde bozukluğa yol açmaktadır.
B grubunda olan penisilinler, gram pozitiflerin oluşturduğu infeksiyonlarda kullanılan ilaçlardır. Fetus üzerinde olumsuz etkisi yoktur. Yarı sentetik penisilin türevleri içinde bu olay söz konusudur. Gebe annede lokalize enfeksiyonlarda amoksisilin, yaygın enfeksiyonlarda ise amoksisilin+klavulanik asit kullanılır. Eritromisinin plasenta geçişi zayıftır, ancak penisilin allerjisi olanlarda bağırsak kaplamalı eritromisin önerilebilinir.
Parasetamol, gebelikte yaygın olarak kullanılan analjezik ve antienflamatuar ajanlar olarak bilinir. Aspirin teratojenik etkiye sahip değidir, ancak gebelikte kullanımının eksik kilolu bebeklerin doğmasına neden olduğu bildirilmektedir. Doğum sırasında kanamanın arttığı ve bebeklerde intrakranyal kanama riskini artırdığı belirtilmektedir. Gebelerde lokal anestezi için lidokain kullanımı uygun bir seçimdir.
Gebelikte, özellikle birinci trimesterde, fetusun X ışınlarından etkilenme riski fazla olduğundan, mutlaka radyografi gerekliyse kurşun önlük giydirilmelidir. Üçüncü trimesterde, hastaya supine pozisyonda diş tedavisi uygulanmamalıdır, çünkü fetus Vena Cava inferiora baskı yaparak hipotansiyon, solgunluk, taşikardi ile görülen Vena Cava inferior sendromuna neden olur. Bu durumda hasta dik pozisyona getirilip, sol yanına yatırıldığında bu semptomlar ortadan kalkar. Gebelerde diş tedavisi sırasında en önemli olay, stresi en az indirerek kısa seanslarla yapılan tedavilerdir. Dişhekimi mutlaka gebe hastasını oral hijyen konusunda eğitim vererek bilgilendirilmeli ve periodik olarak kontrolleregelmesi gerektiğini vurgulamalıdır.
Prof. Dr. İlknur Özcan
KAYNAKLAR
Boice JD Jr, Stovall M, Mulvihill JJ, Green DM. Dental xrays
and low birth weight.J Radiol Prot. 2004
Sep;24(3):321-3.
Buduneli N, Baylas H, Buduneli E, Turkoglu O, Kose T,
Dahlen G. Periodontal infections and pre-term low
birth weight: a case-control study.J Clin Periodontol.
2005 Feb;32(2):174-81.
Diaz-Guzman LM, Castellanos-Suarez JL. Lesions of the
oral mucosa and periodontal disease behavior in
pregnant patients.Med Oral Patol Oral Cir Bucal. 2004
Nov-Dec;9(5):434-7; 430-3.
Dortbudak O, Eberhardt R, Ulm M, Persson GR. Periodontitis,
a marker of risk in pregnancy for preterm
birth. J Clin Periodontol. 2005 Jan;32(1):45-52.
Franca CM, Mugayar LR. İntrauterine infections: a literature
review. Spec Care Dentist. 2004 Sep-
Oct;24(5):250-3.
Gajendra S, Kumar JV. Oral health and pregnancy: a review.
N Y State Dent J. 2004 Jan;70(1):40-4.
Goldie MP. Oral health care for pregnant and postpartum
women. İnt J Dent Hyg. 2003 Aug;1(3):174-6.
Henderson CE, Ahmed H. Antepartum dental radiography
and low birth weight.JAMA. 2004 Sep 1;292(9):1019-
1021.
Hujoel PP, Lydon-Rochelle M, Robertson PB, del Aguila
MA. Cessation of periodontal care during pregnancy:
effect on infant birthweight. Eur J Oral Sci. 2006
Feb;114(1):2-7.
Lindow SW, Nixon C, Hill N, Pullan AM. The incidence of
maternal dental treatment during pregnancy.J Obstet
Gynaecol. 1999 Mar;19(2):130-1.
Lydon-Rochelle MT, Krakowiak P, Hujoel PP, Peters RM.
Dental care use and self-reported dental problems in
relation to pregnancy.Am J Public Health. 2004
May;94(5):765-71.
Ozbek M, Kanli A, Dural S, Sahin I, Gonen E, Tulunoglu
I. Effects of pregnancy and lactation on the microhardness
of rat incisor dentine and enamel.Arch Oral
Biol. 2004 Aug;49(8):607-12.
Pihlstrom BL, Michalowicz BS, Johnson NW. Periodontal
diseases.Lancet. 2005 Nov 19;366(9499):1809-20.
Pitiphat W, Joshipura KJ, Rich-Edwards JW, Williams PL,
Douglass CW, Gillman MW. Periodontitis and plasma
C-reactive protein during pregnancy. J Periodontol.
2006 May;77(5):821-5.
Reiman RE. Antepartum dental radiography and infant
low birth weight. Health Phys. 2005 Oct;89(4):394;
395-7.
Rieken SE, Terezhalmy GT. The pregnant and breast-feeding
patient. Quintessence Int. 2006 Jun;37(6):455-
68.
Scannapieco FA. Systemic effects of periodontal diseases.
Dent Clin North Am. 2005 Jul;49(3):533-50,
Suresh L, Radfar L. Pregnancy and lactation.Oral Surg
Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. 2004
Jun;97(6):672-82..
Talbot T. She says she's pregnant--do I still have to hire
her? J Mich Dent Assoc. 2005 Jun;87(6):20
